A Carouge la Maison Martel, fondà dël 1818, a smon pì ‘d quaranta qualità ‘d cicolata, prodote esclusivament con ëd fave ‘d cacao importà dal Venezuela, fra le quaj Rocher al làit, Trifole a lë Champagne, Righi al Rhum e ‘l Pavé ‘d Carouge, cicolatin ch’arciama, ant la forma cubica e ant ël nòm, la carateristica pavimentassion ëd le stra sitadin-e, ch’a ‘rcòrdo ant l’aspèt l’imagine ‘d Turin.
“J’urbanista e j’architèt che dël 1772 a l’han arsèivù da Tòjo Amedé III ëd Savòja l’incarich d’anventé na sità tacà a la severa Ginevra, a l’han nen dësmentià la sòa.” (Renato Rizzo): a l’é stàit parèj che ‘n vilagi ‘d 320 anime, ai confin dël Regn Sabàud, a l’é stait promovù dël 1786 a livel ëd sità, ideà da architèt ëd cort coma Di Robilant, Garella, Manera, Piacenza, Viana, coma proiession an cit ëd la lontan-a capital, an gré d’acheuje artigian, orlogé, tintor, comerciant che a l’avrìo dovù trasformé cost model d’utòpia urbanistica an leu dël realism politich, isola ‘d convivensa tra fé diferente, catòlica, giudea e protestanta, a pòchi pass dal sénter dl’intransigentism calvinista: Ginevra.
L’ideja d’elevé Carouge a sità regal, bon-a a rivalisé con la potenta avsin-a, a ‘rciama a la ment rèis ëstòriche ch’a gropo le vicende ‘d Ca Savòja a costa fëtta dë Svissera francòfona, tra Canton Ginevra, Vaud e Valèis. Tuti j’ani, ‘l 21 e ‘l 22 dë dzember as arcòrda a Ginevra la bataja dl’Escalade che, combatùa dël 1602 tra ginevrin e Savòja (la paròla Escalade a evoca le scale smontabij ideà dai sabàud për rampignesse an sle muraje), a l’ha marcà l’arnunsia ‘d costi ùltim, formalizà dal tratà ‘d Saint-Julien, a l’egemonìa an sla sità lemanica, giumai afermasse coma sénter propulsòr dël calvinism, ma an precedensa a longh sògeta al predomini dij Savòja, tant da giustifiché ‘l progèt ‘d fene sòa capital.
Ël lagh Leman a dagna memòrie sabaude: belessì a l’é nà ‘l nùcleo embrional ëd la
marin-a militar sabauda, con la costrussion dl’arsenal e dël pòrt militar ëd Villeneuve:
ël Castel ëd Chillon, su n’isolëtta colegà a la tèrafërma, a l’é stàita residensa dij cont, peui duca, ‘d Savòja, dal Sécol XII al 1536 quandi a l’é stàita conquistà dai Bërnèis; ël
Vaud, estèis da la sponda nòrd dël Lagh Leman al Lagh ëd Neuchâtel, a l’é stàit tirà ‘ndrinta a l’òrbita sabauda fin dël 1207, quandi ‘l cont Tomà I a l’ha conquistane la capital d’antlora,
Moudon, e dël 1285, con la risòlussion ëd la contèisa për la sucession ch’a l’era duvertasse a la mòrt ëd Flip I, a l’é stàita afidà a ‘n ram lateral ëd la casà, ij Savòja-Vaud, dont a l’é stàit capëstipit Lodvich I.
Ël vincol ëd fedeltà ch’a gropava j’abitant ëd Carouge ai Savòja a l’é arvelasse tant ës-ciass che a parte dël 1816, quandi a seghit dël Congress ëd Vienna a sòn assegnasse a la Republica ‘d Ginevra, diventà 22esim Canton ëd la Confederassion Elvetica, an contrast con ël declamà prinsipi ‘d legittimità, 26 comun-e, tra le quaj Carouge, an gavandje a la Fransa e al Regn Sabàud, ij resident dla petite Turin, a l’han tenù për tanti ani, an segn ëd protesta, le përsian-e ‘d sòe abitassion ant ël di dla festa nassional ësvissera.
